Rrjetet kriminale po shfrytëzojnë institucionet financiare në të gjithë Ballkanin Perëndimor për të lëvizur paratë e paligjshme përtej kufijve, duke shfrytëzuar dobësitë rregullatore dhe dobësitë sistematike. Ky është konkluzioni në të cilin arrin Iniciativa Globale kundër Krimit të Organizuar Transnacional (GI-TOC).
Pavarësisht përpjekjeve të rëndësishme për të luftuar financimin e paligjshëm, si zbatimi i direktivave të BE-së kundër pastrimit të parave (AML) dhe respektimi i standardeve të Task Forcës së Veprimit Financiar (FATF), sistemet financiare në rajon mbeten shumë të ndjeshme ndaj shfrytëzimit nga grupet e krimit të organizuar, sipas raportit me titull: “Paratë e pista: Vlerësimi i cenueshmërisë së institucioneve financiare në Ballkan ndaj financave të paligjshme”.
Sipas raportit, paradoksi i sektorit financiar është se ai vepron si kanali kryesor për financimin e paligjshëm dhe si sistemi kryesor përgjegjës për zbulimin dhe parandalimin e tij.
“Nga njëra anë, institucionet financiare synojnë të shërbejnë si portierë të integritetit financiar, me standarde të fuqishme kundër pastrimit të parave dhe kundër financimit të terrorizmit, duke përfshirë procedurat e kujdesit të duhur ndaj klientit, monitorimin e transaksioneve dhe raportimi i transaksioneve të dyshimta tek njësitë e inteligjencës financiare.
Nga ana tjetër, ka prova të konsiderueshme, duke përfshirë hulumtimin e vetë Iniciativës Globale kundër Krimit të Organizuar Transnacional (GI-TOC) në rajon dhe raportet e Moneyval, se institucionet financiare janë pjesë përbërëse e procesit me tre faza të pastrimit të parave: vendosja, shtresimi dhe integrimi”, thekson raporti
Rrjetet e krimit të organizuar përdorin një përzierje metodash për të pastruar të ardhurat nga aktivitetet kriminale, duke filluar nga transaksionet e pasurive të paluajtshme deri te keqpërdorimi i kredive bankare dhe kriptomonedhave.
Portierë të dobët
Raporti hedh dritë mbi dobësitë sistematike brenda sektorit bankar, i cili mbetet kanali më i zakonshëm për pastrimin e parave në shkallë të gjerë. Pavarësisht kornizave të tyre të fuqishme AML, bankat shpesh bien pre e korrupsionit të brendshëm, boshllëqeve rregullatore dhe skemave komplekse kriminale.
Në një rast në Tiranë, Shqipëri, autoritetet arrestuan shtatë individë në qershor 2024 dhe sekuestruan asete me vlerë 50 milionë euro të lidhura me pastrimin e parave. Të dyshuarit thuhet se kishin siguruar kredi të mëdha dhe të pajustifikueshme nga një bankë e nivelit të dytë, e cila vetë vepronte si garantuese. Këto fonde gjoja ishin të destinuara për projekte hidrocentrale, por ndërtimi nuk filloi kurrë.
“Bankat dhe zyrtarët e bankave luajnë një rol kritik në luftën globale kundër pastrimit të parave, por në disa raste ata kanë qenë bashkëpunëtorë në lehtësimin e aktiviteteve të paligjshme financiare. Përfshirja e bankave në pastrimin e parave shpesh ndodh përmes një mbikëqyrjeje të dobët, dhënies së kredive mashtruese ose përfshirjes së drejtpërdrejtë të zyrtarëve të bankave me zyrtarë të korruptuar dhe rrjete kriminale”, thuhet në raport.
Një tjetër rast i profilit të lartë i veçuar në raport është ai i Eurostandard Bank në Maqedoninë e Veriut, e cila ishte përfshirë në një skemë të brendshme të pastrimit të parave me vlerë rreth 110 milionë euro. Skandali çoi në heqjen e licencës së bankës në vitin 2020.
Sektori i pasurive të paluajtshme është një tjetër dobësi, e mundësuar sërish nga mbikëqyrja e dobët rregullatore dhe mungesa e mekanizmave për të verifikuar vlerësimet e pronave. Pronat shpesh blihen me çmime të fryra për të pastruar shuma të mëdha, ose çmimet manipulohen për të siguruar kredi të fryra.
“Fluksi i jorezidentëve, veçanërisht nga Rusia, Ukraina dhe Turqia, po intensifikon financimin e paligjshëm në rajon”, thuhet në raport. “Vendet si Serbia dhe Mali i Zi kanë përjetuar një fluks më të madh të shtetasve rusë dhe ukrainas si rezultat i luftës në Ukrainë. Një pjesë e madhe e investimeve të huaja direkte në Ballkanin Perëndimor është përmes blerjeve të pronave të paluajtshme, veçanërisht në zonat luksoze të banimit në Serbi dhe Mal të Zi.
Rreziqet e kriptomonedhës
Kriptomonedha përbën një rrezik gjithnjë e më të lartë për financimin e paligjshëm në Ballkanin Perëndimor, ku kornizat rregullatore mbeten prapa përparimeve teknologjike. Rrjetet kriminale po përdorin kriptovalutat për të lëvizur të ardhurat nga trafikimi i drogës, armëve dhe njerëzve, si dhe nga mashtrimet.
“Pa rregullim adekuat, asetet virtuale funksionojnë pa kërkesat e pajtueshmërisë dhe krijojnë një rrezik më të madh të pastrimit të parave”, paralajmëron raporti. Mali i Zi është shfaqur si një pikë e nxehtë, me kriptovalutat që përdoren shpesh për të blerë pasuri të paluajtshme dhe mallra luksi.
Përtej bankave dhe kriptomonedhave, institucione të tjera financiare, si shërbimet e transferimit të parave dhe zyrat e këmbimit valutor, shfrytëzohen për pastrimin e sasive më të vogla të parave. Këto institucione shpesh trajtojnë vëllime të larta të transaksioneve me para në dorë me mbikëqyrje të kufizuar, duke i bërë ato tërheqëse për rrjetet kriminale.
Për të adresuar këto boshllëqe, raporti bën thirrje për një qasje të shumëanshme që përfshin qeveritë, institucionet financiare dhe aktorët joshtetërorë. Rekomandimet kryesore përfshijnë: forcimin e kuadrit rregullator; bashkëpunim më i mirë ndërmjet agjencive; trajnimi dhe ngritja e kapaciteteve; dhe ngritjen e regjistrave të centralizuar.
